«Әс-сәлафия» араб тілінде «алдынғы өткендер, бұрынғылар» яғни «бұрын өмір сүрген бабалар, ізгілер, аталар» деген мағына береді. Терминдік мағынасында «ізашарлар, жол салушылар, негізін қалаушылар» деген мағыналары бар.
Ал, теологиялық қолданыстағы «әс-сәлафу салихин» — «ең қайырлы буын» ретінде Мұхаммед пайғамбардың сахабалары, олардың көзін көргендер «табиғин» және табиғиндерге ерген «әтбаға әт-табиғиндер» болып үш ғасырда өмір сүргендер есептеледі.
XIII ғасырда Тақиуддин ибн Тәймия фиқһ ғылымында дәстүрлі жол қалыптастырған Ханафи, Малики, Шафиғи, Ханбали мәзһабтарды бидғатшылар деп сипаттап, псевдосәлафилік идеологияның негізін қалыптастырды. Осы идеология қазіргі псевдосәлафилік қозғалыстың философиялық танымына айналды.
Псевдосәлафилік ілім XVIII ғасырда Сауд Арабиясы әмірлігінің қалыптасу кезеңінде Мұхаммад ибн Абдулуаһаб әт-Тәмими (1703-1792 ж.) бастаған діни-саяси қозғалыстың идеологиясы ретінде қабылданды. Уаһаб ілімінің өкілдерінің көзқарастары аса қатерлі, әсіресе діни-саяси мәнге ие. Исламға жатпайтын кез-келген заңдар мен құқықтық жүйелерге жүгінуді күпірлік деп, ондай заңдар арқылы үкім ететіндер «кәпір», «тағұт» деп санаған «уаһабилік» қозғалысы кейінірек «сәлафилік» деп аталды. Саясиландырылған түсініктегі «сәлафилік» ұғымы исламдағы алғашқы үш абзал буын саналатын «әс-сәлафу салихиндердің» ұстанымдарымен мүлде қабыспайтын жаңа көзқарастарға ие болды. Қазіргі таңдағы сәлафиттерді «псевдосәлафилер», (псевдо-жалған) немес «неосәлафиттер» (нео-жаңа) деп атауға толық негіз бар.
Сәлафилердің негізгі ұстанымдары төмендегідей:
— қатаң түрде бір құдайға сыйыну қағидасы (таухид);
— дәстүрлі төрт мәзһабты мойындамау;
— діни қағидаларды ақылмен түсіндіруді терістеп, Құран мен хадистерді тікелей мағынасында түсіну;
— әкімшілік бағыну мен діни бағынудың ара-жігін ажыратпай, кез келген зайырлы билікті «тағұт» деп қабылдау;
— ислам діндегі бидғаттан тазарту пайғамбар кезіндегі исламға қайту;
— діни көзқарасына байланысты кейбір азаматтық міндеттерден (әскери борышты өтеу, мектепке бару т.б.) бас тарту;
— зайырлы өмір салтына тән бірқатар үрдістерден (музыка тыңдау, суретке түсу, мерекелер мен туған күндерді атап өту, теледидар қарау т.б.) бас тарту;
— сәлафилік идеологиясын ұстанбайтын мұсылмандарды Алла үшін жек көру:
— салт-дәстүрлерді орындау
— адасушылық деп санау.
Қазіргі сәлафилер Құран аяттары мен хадистерді мағынасына қарай талдап түсіндіруді емес, жазылған немесе айтылған қалпында тікелей қабылдайды. Сәлафилік ілімі қоғамдағы құбылыстар мен діни-философиялық мәселелерді терең талдамай бір жақты тұжырымда үкім береді. Олар үшін Құран мен Суннадан кейін Ибн Тәимйя, Ибн Жаузйя, Абдул Уаһабтың еңбектерін кодекс ретінде қабылдап, көзсіз сенеді.
Сондай-ақ, сәлафилер ислам дініне дейінгі Араб түбегінде орын алған надандық, яғни «жәһилдік» қазіргі қоғамда әлі жалғасын табуда және өздерінен өзге мұсылмандар «жәһил» заманында өмір сүруде деп санайды.
Ең сорақысы сәлафи ғалымдарының еңбектерінде буквалистік идеялар көптеген діни ұғымдардың шынайы мәнінің бұрмаланып түсіндірілуіне себеп болып, соның салдарынан қазіргі кезде діни радикализм мен экстремизмнің өршуі белең алып отыр. «жиһад», «хижрат», «ширк», «бидғат» сынды арабша терминдерді енгізіп, сол терминдік ұғымдардың мағынасын бұрмалау арқылы зайырлы мемлекетті «тағұт», «дарул-куфр», «дарул хижра» деп айыптауға, «жиһад» сылтауымен бір елден екінші елге қоныс аударуға үндеуге себеп болуда. Сонымен қатар адамдардың діни санасына сәлафилік идеологиясын сіңіріп, дінараздық алауыздық туғызып, елдің тыныштығы мен келісіміне сызат түсіруде.
Осындай сәлафилік идеологиялардың бұлағынан сусындап келген өңіріміздің азаматтарыда жастар арасында діни уағыздарымен белсенділік танытып үлгерді. Атап айтсақ: радикалды көзқарасымен белгілі Абдужаббаров Абдухалил. Сәлафи мадхалилік көзқарастағы Махамадов Дилурат (абу Мухаммад), Завурбеков Уктам (абу Абдурахман), Мұхиддин Полат (Полат ұстаз) сында азаматтар сәлафилік идеологияларды насихаттап нәтижесінде ұлтараздық және дінараздық жағымсыз діни уағыздарымен әлеуметтік желілерде байқалды. Қазіргі таңда сәлафилік идеологиясын насихаттаған азаматтар қылмыстық жауапкершілікке тартылған.
Сәлафизмді радикалды немесе байыпты деп қарастыруымыз қазіргі таңда қате пікір екені белгілі болып отыр. Қазақстандағы діни ахуалды қолға алып отбасы, қоғам болып жұмылып, жастарға діни-рухани, отансүйгіштік, дәстүрлі ұстанымдар мен сенімнің негізінде тәрбие беру арқылы оларда түрлі кереғар діни ағымдар мен экстремистік ықпалдарға қарсы иммунитетті қалыптастыруға болады. Дәстүрлі діни-мәдени құндылықтар мен отан-сүйгіштікке негізделген қоғам ғана өміршең болып, жарқын болашаққа қол жеткізбек. Зұлымдықпен ондаған жылдар бойы күресіп келе жатқан басқа елдердің тәжірибесін зерттеп қарасақ, бірден байқайтынымыз — бірлігін шайқалтып, түрлі себептермен іштей бөлініп, оқшауланып, жіктеліп отырған қоғам, ел мемлекет ғана осы қауіптің құрбанына айналуы ықтимал. Қазіргі заманның сынақтары мен қатерлеріне қарсы тұру үшін — ең алдымен қоғамның жіктелуіне, бөлінуіне жол бермеу керек.
Икрам АЙТАЕВ,
дінтанушы,
Шымкент қаласы
