Аса құрметті Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев мырза! Сіз өз Жолдауларыңызда және мемлекеттік маңызы бар баяндамаларыңызда қоғамдағы рухани тұрақтылықты қамтамасыз ету, ұлттық құндылықтарды сақтау, азаматтық бірлікті нығайту және жаңа идеологиялық негіз қалыптастыру мәселелерін ерекше атап өтіп келесіз. Осыған орай біз Сіздің назарыңызға – ел болашағына бей-жай қарамайтын азаматтар мен сарапшылар, еліміздің ұзақ мерзімді рухани-идеологиялық тұтастығын қамтамасыз ету мақсатында Сіздің тікелей қамқорлығыңызбен «Ұлттық идеология және рухани тұрақтылық орталығын» құруды ұсынамыз. Осы жолда республикалық «Әділет. Руханижаңғыру» газеті арқылы Сіздің назарыңызға жариялауды жөн санадық. Бұл құжат Жасанды интеллектіні пайдалану аясында әзірленіп отырғанын тілге тиек етекетейік.
Орталықтың негізгі міндеттері төмендегіше:
– мемлекеттік идеологиялық саясатты ғылыми және тәжірибелік тұрғыда жүйелеу;
– жаһандық идеологиялық қысымға қарсы ұлттық иммунитет қалыптастыру;
– отбасы, тіл, тәрбие, сенім мен ар-ұят секілді рухани тіректерді жаңғырту;
– ақпараттық қауіпсіздік пен мәдени егемендікті қамтамасыз ету;
– жастар мен болашақ буынды ұлттық бағытта тәрбиелеу ұсынылады.
«Ұлттық идеология және рухани тұрақтылық орталығы» тұжырымдамасы. Құжаттың атауы: «Ұлттық сана мен азаматтық бірлікті қалыптастыру жөніндегі Идеологиялық және ағартушылық орталықтың тұжырымдамасы» (Ұлттық идеология және рухани тұрақтылық орталығының тұжырымдамасы).
І. АЛҒЫСӨЗ (жоба)
Қазіргі тарихи кезеңде Қазақстан Республикасы ұлттық руханият, мәдени бірлік пен азаматтық тұтастық бағытында маңызды сын-қатерлермен бетпе-бет келіп отыр. Жаһандық идеологиялық қысым, ақпараттық уландыру, отбасылық құндылықтардың әлсіреуі мен мемлекеттік тіл мәртебесінің формализациялануы – ел болашағына кері әсер ететін күрделі мәселелерге айналды. Бұл жағдайлар қоғамдық сананы қайта жаңғыртатын, ұлттық бағытты жүйелейтін және барлық мемлекеттік, қоғамдық, білім беру құрылымдарын бір идеологиялық ұстанымға біріктіретін орталықтың қажет екенін айқын көрсетуде. Дала даналығын берік ұстанған халқымыз ұлттық құндылықтарды дәріптеу жолында тың идеялармен жұмыс істейтіндеріне бек сенімдіміз.
ІІ. МАҚСАТЫ
Мемлекеттік және қоғамдық құрылымдарда идеологиялық тұтастықты қамтамасыз ету, ұлттық бірлікті нығайту және рухани қауіпсіздікті сақтау мақсатында Қазақстан Республикасының Президенті жанынан «Ұлттық идеология және рухани тұрақтылық орталығын» құру қажет деп есептейміз.
III. НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕРІ
Қазақстанның Мемлекеттік идеологиялық платформасын әзірлеу. Отбасы құндылықтарын, ар-ождан, ұлттық тәрбие және мемлекеттік тіл мәселесін идеологияның өзегі ретінде енгізу. Жаһандық идеологиялық шабуылдарға бірізді, дәлелді жауаптар әзірлеу және тарату. Жастарға, бұқаралық ақпарат құралдарына, білім беру саласына арналған құндылықты бағдарламалар жүйесін жасау. Ақпараттық және мәдени егемендікті сақтауға бағытталған бағдарламалар әзірлеу. Қоғамдық мораль мен ар-намысты қорғау мақсатында этикалық бастамаларды қолдау. Мемлекеттік құрылымдардың, БАҚ пен Үкіметтік емес ұйымдардың идеологиялық қызметін үйлестіру.
IV. АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ИДЕОЛОГИЯЛЫҚ ЕГЕМЕНДІК (жоба)
Заманауи әлемде ұлттың шекарасын қорғау – тек физикалық дәрежемен емес, ақпараттық кеңістікте де жүргізілетін күрделі процесс. Қазақстан халқының санасына, дүниетанымына және құндылықтар жүйесіне әсер ететін шетелдік ықпалдар күн сайын артуда. Әсіресе жастар, отбасы, тіл, дін, мемлекет мәселесіне қатысты деструктивті идеологиялық шабуылдар жиі кездеседі.
Сондықтан Орталықтың келесі стратегиялық бағыты – ақпараттық қауіпсіздік пен ұлттық идеологиялық егемендікті қамтамасыз ету болып табылады.
Бұл бағыттағы негізгі міндеттер: Шетелдік идеологиялық шабуылдарды нақты уақыт режимінде бақылау және сараптау жүйесін құру. Теріс идеологияның таралу арналары мен тәсілдерін дер кезінде әшкерелеу. Мемлекеттің ресми емес, бірақ бірізді идеологиялық ұстанымын қалыптастыру. Ақпараттық шабуылдарға ғылыми, мәдени және құқықтық тұрғыдан жауап әзірлеу. Жастар мен ата-аналарға арналған ақпараттық иммунитетті арттыру бағдарламаларын енгізу. «Ұлттық ақпараттық иммунитет» тұжырымдамасын әзірлеу. Орталық – саясатқа араласпайтын, бірақ мемлекеттің рухани тұтастығын қорғауға бағытталған жүйелі жауап тетігі болуға тиіс.
V. ҚОҒАМДЫҚ СЕНІМ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ИММУНИТЕТ
Мемлекет пен қоғам арасындағы сенім дағдарысы соңғы жылдары ерекше байқалып келеді. Азаматтардың өз еліне емес, шетел медицинасына жаппай жүгінуі — бұл тек денсаулық сақтау саласындағы мәселе ғана емес, сонымен қатар ұлттық идеологиялық тұтастықтың әлсіреуінің айқын көрінісі. Мәселен, кейбір сырқат жандар Германия, Түркия, Қытай, қала берді көршілес Өзбекстанға барып, емделуді қалайтыны жасырын емес.
Орталықтың бұл бағыттағы негізгі қызметтері: Азаматтардың өз еліне, өз маманына деген сенімін арттыруға арналған ақпараттық-ағартушылық бағдарламалар әзірлеу. Қазақстан медицинасының оң тәжірибесін насихаттау және халықпен ашық диалог алаңдарын ұйымдастыру арқылы сенімді арттыруға ықпал ету. Шет елде емделіп келген азаматтардың тәжірибесін жүйелеу, жариялау және қоғамдық талқыға шығару механизмін әзірлеу. Медицинадағы сапа, әділдік, сенімділік мәселелерін идеологиялық тұрақтылықтың көрсеткіші ретінде қарастыру. «Денсаулық – ұлттың капиталы, ал сенім – идеологияның тірегі» қағидатын ұлттық сана мен рухани қауіпсіздіктің құрамдас бөлігі ретінде орнықтыру. Аталған міндеттер орындалған жағдайда: Халықтың мемлекетке деген сенімі артады. Ішкі әлеуметтік тұрақтылық пен рухани тұтастық нығаяды. Идеология нақты өмірмен байланысқа түсіп, өзінің тиімділігін арттырады.
VI. ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ ЖӘНЕ ОТБАСЫ САЯСАТЫ
Қазақстанның рухани және идеологиялық тірегі – отбасы екені даусыз. Ата-ананың борышы мен баланың міндеті – ғасырлар бойғы қазақ дүниетанымының өзегі іспеттес. Қазіргі жаһандану кезеңінде бұл байланыс әлсіреп, ұлттық тәрбие жүйесі сыртқы мәдени үлгілердің қысымында қалып отыр.
Басты мәселе: Жас ұрпақтың бойында отбасылық жауапкершілік, ұлттық намыс, үлкенге құрмет, ар-намыс сияқты құндылықтар әлсіреп отыр. Ажырасу салдарынан жалғызбасты ата-аналар саны артуда. Әлеуметтік желі мен шетелдік контент баланың мінезі мен санасын қалыптастыруда шешуші рөлге айналды. Орталықтың бұл бағыттағы міндеттері: «Ұлттық тәрбие» бағдарламасын әзірлеп, білім беру, отбасы және ақпарат салаларына интеграциялау. Балабақшадан бастап жоғары оқу орындарына дейінгі тәрбие жүйесіне ұлттық сана, рухани жауапкершілік, ар-намыс ұғымдарын енгізу. Отбасындағы ата-ана рөлін күшейту, «Ата-ана мәртебесі туралы» заң қабылдауға бастама көтеру. Бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде отбасылық құндылықтарды дәріптейтін арнайы контентті жүйелі түрде шығару. Әдеп, инабат, ұят, құрмет, борыш ұғымдарын қайта жандандыру мақсатында тәрбие бағдарламаларын іске асыру. Ажырасу мен отбасылық дағдарыстардың алдын алуға арналған кеңес беру, қолдау жүйесін дамыту. Дәстүрлі отбасы моделін қорғайтын қоғамдық моральдық кодексті ұсыну.
Басты ұстаным: «Отбасы – ұлттың іргетасы, ал ұлттық тәрбие – мемлекеттің болашағы. Мемлекеттік идеология отбасыдан басталып, баланың санасында қалыптасуы тиіс».Күтілетін нәтижелер: Ұлттық тәрбие жүйесі қалпына келеді. Отбасы мүшелерінің жауапкершілігі артады. Баланың ой-санасында өз ұлтына, тарихына, ата-анасына деген құрмет нығаяды. Қоғамда рухани діңгек пен моральдық иммунитет күшейеді.
VII. МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ ЖӘНЕ РУХАНИ КОД
Тіл – ұлттың рухани паспорты. Ол ұлттың ойлау жүйесін, тарихи жадын, дүниетанымын, болмысын айқындайды. Мемлекеттік тілдің жай-күйі – қоғамның рухани тұтастығы мен идеологиялық егемендігінің көрсеткіші.
Қазіргі жағдай: Қазақ тілі – Конституция бойынша мемлекеттік тіл, бірақ қоғамдық өмірде нақты басымдыққа ие емес екені екінің біріне аян. Іс жүргізу, бизнес, ғылым, медиа, цифрлық технология салаларында мемлекеттік тіл шеттетілген күйде қалып отыр. Жастар арасында қазақ тіліне деген сенім мен мотивация әлсіреп отыр. Себебі тіл болашақтың емес, тек салттың тілі сияқты қабылдануда. Орталықтың бұл бағыттағы басты міндеттері:
«Қазақ тілі – болашақтың тілі» деген қағидатты қалыптастыру. Тілдің тек мәдени-тарихи емес, инновациялық, кәсіби, заманауи мазмұнын арттыру. Мемлекеттік тілдің барлық салада нақты басымдыққа ие болуын талап ететін идеологиялық-ұстанымдық құжат әзірлеу. Мемлекеттік тіл мен идеологиялық тұтастықтың байланысын бекітетін тұжырымдама жасау. БАҚ, жарнама, интернет кеңістігіндегі мемлекеттік тіл нормаларын қадағалауға қатысу. Мемлекеттік қызметкерлер мен қоғамдық тұлғалардың тіл мәдениеті мен тілдік жауапкершілігіне моральдық талап қою. Қазақ тіліне қатысты ұлттық мақтаныш пен ішкі сенімді арттыратын рухани-ағартушылық науқандар өткізу. Мемлекеттік тілді білуді патриотизмнің өлшемі ретінде қоғамда орнықтыру.
«Рухани код» дегеніміз не? Бұл – тіл, дін, дәстүр, ұят, борыш, тарихи жад, ата-анаға құрмет сияқты ұлтты ұлт ететін негізгі рухани белгілер жиынтығы. Ұлттық идеология осы рухани кодқа негізделген тетік ретінде жұмыс істеуі тиіс. Күтілетін нәтижелер:
Қазақ тілі барлық салада табиғи түрде басымдыққа ие болады. Жастардың тілге деген сенімі, қызығушылығы және әлеуметтік мотивациясы артады. Қоғамда біртұтас рухани код қалыптасып, ұлттық бірлік пен өзара түсіністік артады. Мемлекеттік тіл идеологиялық тұтастықтың басты арнасы ретінде қолданылады.
VIII. ЖАСТАР ЖӘНЕ ҚҰНДЫЛЫҚТЫҚ БАҒДАР
Жастар – ұлттың келешегі ғана емес, қазіргі таңдағы ең үлкен идеологиялық майданның ортасы. Олар – ақпараттық ағынның, мәдени шабуылдың, шетелдік құндылықтардың басты нысанасы.
Сол себепті жастардың рухани-адамгершілік бағдарын айқындау – ұлттық идеологияның өзегі болуы тиіс. Қазіргі жағдай: Жастардың бір бөлігі ұлттық құндылықтар мен дәстүрлі тәрбиеден алыстап, шетелдік өмір салтына еліктеуде. Ата-ана, мектеп, мемлекет – жастардың сана-сезіміне ықпал етуде әлсіздік танытуда. TikTok, YouTube, Instagram сияқты платформалар жастардың мінезін, тіпті дүниетанымын қалыптастыруда шешуші рөлге айналды. Сол себепті білім ордасында ұялы телефон ұстауға тыйым салу. Патриотизмнің өзі кейде формалды ұранға айналып барады.
Орталықтың бұл бағыттағы міндеттері: «Жаңа дәуір жастары» тұжырымдамасын әзірлеу: бұл құжат жастарға арналған рухани, зияткерлік және әлеуметтік бағдарлар жиынтығы болмақ. Жастар арасында патриотизм, ұлттық сана, еңбекқорлық, отбасылық жауапкершілік, ар-намыс ұғымдарын насихаттайтын арнайы медиа-контенттерді, сериалдарды, платформаларды дамыту;
Жас отбасылар мен жас кәсіпкерлерді рухани қолдауға арналған бағдарламалар әзірлеу. Мектеп пен жоғары оқу орындарында «Құндылықтық бағдар» атты тәрбие курстарын енгізуге ұсыныс жасау. Қоғамға үлгі болатын жастарды іріктеп, ұлттық медиада кеңінен таныту (жаңа қаһармандар қажет). «Тәрбиелі жас – тұрақты мемлекет» қағидатын жалпыұлттық ұранға айналдыру. Жастарды деструктивті ағымдардан, шетелдік идеологиялық уланудан қорғау тетіктерін құру. Басты ұстаным:
«Жастар – ел болашағы ғана емес, қазіргі рухани тәртіптің айнасы.
Олардың бойындағы құндылық – мемлекеттің келешек тағдырының жобасы». Күтілетін нәтижелер: Жастар өз ұлты мен еліне саналы түрде қызмет етуге бағыт алады. Жастар арасында мәдени иммунитет пен рухани тұрақтылық қалыптасады. Ұлттық тәрбие мен заманауи талап үйлесім табады. Қоғамда жаңа рухани лидерлер мен азаматтық жауапкершілігі жоғары буын өсіп шығады.
X. МЕМЛЕКЕТТІК ИДЕОЛОГИЯНЫ ҮЙЛЕСТІРУ ЖӘНЕ ИНСТИТУЦИОНАЛДЫҚ ЖҮЙЕСІ
Қазіргі уақытта Қазақстанда әртүрлі мемлекеттік мекемелер, қоғамдық ұйымдар, білім беру және БАҚ өздігінше идеологиялық бағытта жұмыс істеуде. Бірақ олардың арасында үйлесімділік пен бірізділік жоқ. Бұл – қоғамда түсініспеушілік тудырып, идеологиялық бейберекеттілікке әкеледі. Сондықтан, ұлттың рухани қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін Идеологиялық орталық – үйлестіруші, сараптаушы және бағыттаушы орган ретінде жұмыс істеуі тиіс. Бұл бағыттағы негізгі міндеттер: Мемлекет ішінде идеологиямен айналысатын барлық құрылымдардың – министрліктер, білім беру мекемелері, БАҚ, қоғамдық ұйымдар жұмысын үйлестіру, бағыт беру және сапасын бақылау. Мемлекеттік идеологияға қатысты тұжырымдамалық құжаттар мен бағдарламалар жобасын әзірлеп, уәкілетті органдарға ұсыну. Идеологиялық бағыттағы бастамаларды, науқандарды, іс-шараларды бір орталықтан реттеу және бақылау. Қоғамда, әсіресе БАҚ пен әлеуметтік желіде таралатын идеологиялық маңызы бар ақпараттарды сараптап, қажет болған жағдайда ресми түсіндірме беру. Облыстық және қалалық деңгейде Орталықтың филиалдарын құру арқылы ел ішіндегі идеологиялық бірізділікті қамтамасыз ету.
Мемлекет басшысы жанынан құрылған бұл орталықтың ұсыныстары мен тұжырымдары ұлттық идеологиялық саясаттың ресми бағыты ретінде қабылдануы тиіс.
Идеологиялық Орталық не істемейді: Саяси партиялармен бәсекелеспейді. Құқық қорғау органына айналмайды. Цензура енгізбейді. Орталықтың міндеті – ұйымдастыру, сараптау, бағыттау және қоғамдық сананы тәрбиелеу. Күтілетін нәтиже: Мемлекет пен қоғам арасындағы идеологиялық сенім қалпына келеді. Барлық саладағы идеологиялық жұмыстар бір арнаға тоғысады. Халық мемлекеттің ұстанымын нақты, бірізді түрде түсіне бастайды. Идеологиялық саясат тұрақты, жүйелі, нәтижелі бағытқа айналады.
X. ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕЛЕР
Ұлттық идеология – бұл мемлекеттің рухани іргетасы.
Оны жүйелі түрде қалыптастыру – елдің бірлігі мен болашағын қамтамасыз етудің басты шарты. Қазіргі таңда идеологиялық саясат әр салада шашыраңқы күйде жүріп жатыр. Ұлттық құндылықтар әр мекемеде әрқалай түсіндіріліп, қоғамда біртұтас ұстаным мен бағыттың жоқтығы сезіледі. Бұл – мемлекет пен халық арасындағы сенімнің әлсіреуіне, жастардың бағдарсыздығына, рухани қауіпсіздіктің төмендеуіне алып келеді. Сондықтан Идеологиялық және рухани тұрақтылық орталығын құру – бүгінгі күннің стратегиялық міндеті болып табылады. Бұл орталықты құру арқылы: Мемлекет пен қоғам арасында сенімді байланыс орнайды. Мемлекеттік идеология – біртұтас, жүйелі әрі тиімді бағытқа көшеді. Ұлттық тәрбие, отбасылық жауапкершілік, тіл, дін, тарих, ар-намыс секілді рухани тіректер нақты іс-шаралармен нығаяды. Шетелдік идеологиялық шабуылдарға нақты, дәлелді, ғылыми және моральдық тұрғыдан жауап берілетін болады. Жастар мен жалпы қоғамға арналған рухани бағдарлар жүйесі қалыптасады. Мемлекеттік тіл – барлық саланың тірек тіліне айналады. Ақпараттық қауіпсіздік пен мәдени егемендікке кепілдік беріледі.
Қорытынды ұстаным: «Рухани егемендіксіз – ұлттық тәуелсіздік толық болмайды. Ал ұлттық идеология – сол рухани егемендіктің басты құралы». Осы тұжырымдама – Ұлттық идеология және Рухани тұрақтылық орталығын құруға арналған тұтас негіз болып табылады. Енді оны тиісті құрылымдарға жолдау үшін дайын күйде ресімдеуге болады.
Бекмұхамед БЕГАЛИЕВ,
қоғам белсендісі, идея авторы және тұжырымдаманың бастамашысы.
Шымкент қаласы, Абай ауданы, Қайнарбұлақ алабы.
