«Ғалым болудан да адам болу қиынырақ» депті бір данышпан. Рас сөз. Өкінішке орай, бұл заманда «Адам» дегенұлы атқа кір келтіріп жүргендер де баршылық. Бірақ біз олар туралы емес, қайтасол ұлы атқа лайық ғибратты ғұмыр кешкен тұлға жайлы айтқымыз келеді. Ол адам –күні кеше фәниден бақиға озған – Әмет Әліұлы.
«Әкенің баласы – адамның дұшпаны, Адамның баласы – бауырың» демеуші ме еді Абай?! Сол айтқандай, Әмет Әліұлы адамзат баласының бәрін өзіне бауыр тұтты. Өзі де өзгеге сондай бауыр бола білді. Оның ұғымында біреуді жау тұту немесе біреуге жау болу деген пенделік пиғыл тіпті жоқ еді. Сәбидей пәк һәм таза болатын. Қысқасы, біреуге зәредей кесір тигізбеген адам десем, артық айтқандығым болмас. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні осыған келіп саяды.
«Ұяты бар адам көлеңкесінен де қысылады» дейді халық даналығы. Сол айтпақшы, Әмет Әліұлы да ар-ұят пен намыстан жаралған жан еді. Пайғамбар жасқа келгенше сол қадір-қасиетінен арылған жоқ. Ешкімнің ар-ұятын таптамады, намысына тимеді. Ешқашан шектен шықпады. Оның адал екеніне айналасындағы адамдардың бәрі сенетін. Өйткені, ол өле-өлгенше пенделік күнә істемеді әрі адам бойынан кінә іздемеді. Өзі қандай таза болса, жұрттың бәрі сондай деп ойлады. Әрине, періштені көрген адам жоқ қой. Бірақ жаны кіршіксіз таза, пәк адамдарды «періште» деп атайтын болса, онда Әмет Әліұлы – сол атқа лайық адам. Сондықтан да ол қызметке қызықпады, дүние соңына түспеді.
«Дүниеде сыры өзімен бірге көмілетін адам бар ма екен?» дейді Шәкәрім қажы. Бар-ау. Ол адам да – Әмет Әліұлы. Өйткені, ол осы жасқа келгенше біреуден ілгері, біреуден кейін өмір кешті. Жоғында – ешкімге жағдай айтып, қол жайған жоқ, барында – жұрттан оқшауланып, асып-тасқан жоқ. Яғни, барын да, жоғын да білдірмеді. Бір қалыпты ғұмыр кешті. Егер бір адамға айтар өкпе-реніші болса, соның бәрін өзімен бірге ала кетті-ау деп ойлаймын. Себебі, ол біреудің кінә-күнәсін жіпке тізіп, бетке басып айта алмайтын. Бәріне кешіріммен қарайтын. «Сабыр түбі – сары алтын» дегеннің нақ өзі еді. Бұл да – кез келген адамның бойынан табыла бермейтін ізгі қасиет. Алла Тағала өзіне сөзі сай адамды ұнатады екен ғой. Сол секілді, Әмет атаның өзі мен сөзінің арасында алшақтық болмайтын. Жасанды мінез көрсету – оған жат нәрсе, жат қылық. Не істесе де, не айтса да табиғи қалпынан танбайтын.
Еңбек жолын жасөспірім шағынан сонау қиын кезеңдерде бастаған Әмет Әліұлы Еліміздің экономика саласының күретамыры саналатын теміржолда 50 жылдан астам тер төгіп, адал еңбек етеді. Оның әкесі Әлі де осы Орынбор – Ташкент темір жолында жұмысшы болып жүргенде, дүниеден ерте қайтады. Анасынан да ерте айырылған Әмет жалғыз қарындасы мен інісі Мұхтар Әліұлын өз қамқорлығына алып, жетімдік көрсетпей бағып, қағады. Отбасындағы барлық тұрмыс тауқыметін көтере білген Әмет көкеміз кезектен тыс демалысын да пайдаланбай, темір жол жүгін түсірумен де айналысады.
Әмет Әліұлы өнегелі отбасы бола білді. 3 ұл, 3 қызын Гүлжан апамызбен бірге үлкен азаматтар етіп тәрбиеледі. Немере, шөбере, шөпшектерін көріп өтті. Әлиевтер әулеті жайлы әңгіме қозғалғанда, қазақ елі Халық Қаһарманы, Әлем азаматы, Алтын қолды хирург Мұхтар Әлиевтің қайраткерлігін құрметпен еске алады. Қанша адамның ажалына араша түсіп, сан мыңдаған отбасына қуаныш сыйлаған Мұхтар Әлиевтің ел үшін жасаған еңбегі ерен. Сол үшін де Мұхтар Әлиев есімін елі әрқашан ерекше құрмет тұтады. Сол мұқым ел ардақтаған Мұхтар Әлиевтің білім алуына шарапаты тиіп, шапағатын көрсеткен туған ағасы Әмет Әліұлы еді. Бір анадан туып, “өзім оқымасам да, інім оқысын” – деп, өзі ауылда шаруа еңбек етіп, Мұхтар інісіне ағалық қамқорлық жасаған ағасы Әмет қария бейнеттің зейнетін көріп, ұлтжанды ұрпақ тәрбиеледі. Қазақстанның “Құрметті темір жолшысы”, Отырар ауданының “Құрметті азаматы” дәрежесіне жеткен Әмет Әлиев 95 жасқа қараған шағында дүние салды. Әмет қарияның бойындағы бауырмалдық қасиет ұлдары Өмірзақ, Жаңабай мен Оразбайдың және қыздары Қыздаркүл, Гауһар, Гүлнәрдың өн бойына дарыған. «Әкенің баласына беретін ең жақсы сыйлығы – жақсы тәрбие» деген тәмсіл бар. Әмет Әліұлы ұл-қыздарын осы қағидаға сай тәрбиеледі деп айтуға толық негіз бар. Перзенттерінің бәріне жоғары білім берді. Несібелерін адал теріп жеу үшін кәсіп үйретті. Адал да әділ болуға шақырды. Үлкенге – құрмет, кішіге – ізет көрсетуге баулыды. «Ұлық болсаң, кішік бол» дегенге үндеді. Ұлдарын ұяға, қыздарын қияға қондырды. Құда-жекжат арттырды. Олармен құйрық-май жесіп, төс қағыстырды. Ел қатарлы немере сүйді. Солардың бақыты мен болашағы үшін ғұмыр кешті. Ендігі өмірді солар жалғайтынына шәк келтірмейміз. «Адам ұрпағымен мың жасайды деген – осы». Мәнді өмір – мәңгі өмір. Әлінің ұлы Әмет ата мәнді өмір сүрсе, оның ендігі мәңгі өмірін ұрпағы жасайтыны хақ. Осы жасқа келгенше талай жаназа намазына қатысып жүрміз. Сонда, имам жаназа намазынан кейін «Марқұм қандай адам еді?» деп сұрайды. Жамағат «Жақсы адам еді» деп үш қайтара жауап береді. Қайтыс болған адам туралы жақсы сөз айтқан абзал. Бұл да – ислам дінінің асылдығы ғой. Десек те, кейде дүйім халық, мұқым елдің алдында тұрып, өтірік айтқың келмейді. Жұртты алдағандай боласың. Керісінше, «Жақсы адам еді» деген сөзді барынша дауыстап, шын ықыласыңмен айтатын адамдар да бар. Әмет Әліұлы сол санаттағы адамдардың бірі болатын. «Бас көзі жұмылады, көңіл көзі жұмылмайды» дейді атам қазақ. Осы сөзге сүйенер болсақ, Әмет Әліұлының көзі жұмылса да оның туған-туыстары мен ұрпақтарының һәм тамыр-таныстары мен жақын-жұрағаттарының көңіл көзі жұмылмақ емес. Оның бүкіл бітім-болмысы бізбен бірге мәңгі жасай бермек.
Осы орайда айтып өтетін жәйт журналист ретінде осыдан 15 жылға жуық уақыт бұрын шойын жолдай төзімді, қара нардай сабырлы да қайратты, тұлпардай тұғырлы Әмет Әліұлы туралы арнайы зерттеу жүргізіп, кітап шығарғаным бар еді. Ол кітап Алматыдағы «Жазушы» баспасынан жарыққа шықты. Өз басым ол кісінің ғұмыр жолына тәнті болдым. Оның еңбекқорлығы, ауыр істен еш қорықпайтындығы, адалдығы, еліне, туған жеріне деген махаббатының шексіздігі күні кешегідей әлі күнге көз алдымда сайрап тұр. Көкейіме ой түйіп, үлгі аларлықтай қасиеттер санамда мәңгі қалды.
Үлгілі азамат, мемлекеттік марапаттар иегері, ардагер, асқар тау әке Әмет Әліұлының отбасына, ұлдары Өмірзақ, Жаңабай және Оразбай ағаларымызға, туыстарына қайғырып, көңіл айтамыз!
Иә,»өткенге өкінбес болар, кеткенге кейімес болар,» – деп осындайда айтқан-ау бабаларымыз! Белді бекем буудан басқа амал бар ма?! Алланың ісіне кім қарсы тұра алар? Иманды болсын! Алдынан жарылқасын! Оның алды – пейіш, арты – кеніш болсын! Жаны жәннаттан болғай!
«Әділет. Рухани жаңғыру» газетінің
редакторы журналист
Қуанышбек БОТАБЕК
